Gele hesjes die het niet pikken dat ze meer moeten betalen om met vervuilende auto’s te rijden. Een politieke crisis in Vlaanderen omdat boeren minder stikstof mogen gebruiken. Een verkiezingsoverwinning in Nederland van de Boeren Burger Beweging. Wat is er aan de hand?
We weten dat ons overleven op deze planeet ernstig wordt bedreigd. Precies vandaag komt het IPCC met een nieuw verslag waarin wordt gewaarschuwd voor onherstelbare schade die alle leven op aarde onmogelijk kan maken. De broeikasgassen moeten de wereld uit.
Maar hoe doe je dat? Het eerste alarm kwam vijftig jaar geleden met het eerste verslag van de Club van Rome en de eerste VN-conferentie over milieu en ontwikkeling. We staan vandaag een heel eind verder, het klimaatscepticisme is al bijna de wereld uit, we beschikken over alle wetenschappelijke kennis om te doen wat moet. Gelukkig zijn niet enkel de regeringen perfect op de hoogte, er zijn ook duizenden sterke milieubewegingen, wereldwijd, die ons permanent bij de les houden om te zeggen wat moet.
En toch gebeurt er bijzonder weinig. Uiteraard zijn het niet enkel burgers die moeten handelen. Een grote verantwoordelijkheid voor de té grote uitstoot ligt bij het bedrijfsleven dat uiteraard niet graag ziet dat winstmogelijkheden beknot worden. Ook op hen kan druk worden uitgeoefend door die duizenden bewegingen. Ze doen dat voortreffelijk, maar met beperkt succes. De burgers ervan overtuigen dat ze óók hun duit in het zakje kunnen doen, loopt erg veel moeilijker.
Ja, we hebben nu kringloopwinkels, en boerenmarkten, deelbedrijven en coöperaties. De korte-ketenvoeding wordt aanbevolen. Meer en meer mensen gaan met de fiets naar school of naar het werk. Wie een nieuw huis bouwt, wil zonnepanelen.
En toch is de uitstoot nog veel te hoog. Dat moet naar beneden. Vandaar de krampachtige en meestal verworpen pogingen van diverse regeringen om er toch iets aan te doen. Dan krijg je gele hesjes, of een BBB. ‘We gaan de mensen niet uit hun auto stampen’, stelt Conner Rousseau. Nee, maar wat dan wel?
Het lijkt een titanenopdracht. We weten wat moet gebeuren maar we weten niet hoe dat gedaan te krijgen. ‘We moeten…’. Ja, maar het gebeurt niet want de mensen zijn niet mee en hebben lak aan moralistische discours.
De verklaring is, zo denk ik toch, redelijk simpel. Er is niemand, rijk of arm, die vrijwillig een stap terug gaat zetten in termen van comfort en welvaart. Het is zoals met armoedebestrijding. We willen beslist iets geven, maar enkel de dingen die we te veel hebben, die we niet gaan missen. Minder op reis gaan? Nee toch. Met de trein naar Barcelona? Ach. Minder vlees eten? Onze cultuur! Ons huis isoleren? Dat kost! Boeren die hun productiemodel moeten herzien! Uiteraard niet!
We zitten dus vast zolang we mensen niets beters te bieden hebben. Nu stellen heel wat activisten al jarenlang dat klimaatrechtvaardigheid niet kan zonder sociale rechtvaardigheid. Ze bepleiten dan dat alle inspanningen eerlijk en fair over alle bevolkingsgroepen moeten verdeeld worden. Arme mensen en lagere middenklassen mogen er niet het slachtoffer van zijn.
Stel nu dat je de redenering omdraait en zegt: we beloven méér welvaart, méér sociale rechten en een beter leven. En op basis daarvan ga je dan milieumaatregelen invoeren. Zou dat niet makkelijker aanvaard worden? De meeste mensen willen best wel een inspanning doen, maar willen er niet op achteruit gaan.
Begin, bijvoorbeeld met het voorstellen van goed geïsoleerde huizen waar je minder verwarmingskosten voor hebt. En subsidieer die werken. Begin met preventieve gezondheidszorg zodat je op basis daarvan toxische pesticiden in de landbouw of ongezonde en milieuschadelijke voeding kan bannen. Begin met betere arbeidsvoorwaarden, zodat je blootstelling aan chemische stoffen of ander vuil kan verbieden. Werk voor de boeren een aanpassingssysteem uit waarbij hun bestaanszekerheid gegarandeerd wordt. Zorg voor degelijk en frequent openbaar vervoer zodat mensen geen behoefte voelen aan een nieuwe SUV.
Of met andere woorden, sociale rechtvaardigheid is niet iets wat je achteraf toevoegt aan een onpopulaire milieumaatregel, het is een voorwaarde om milieumaatregelen te kúnnen invoeren. Als we willen dat mensen met graagte meewerken aan het milieubeleid, beloof hen dan vooruitgang, sociale en economische rechten, een concrete verbetering van hun bestaanszekerheid, in plaats van dat ellendige ‘minder, minder, minder’. Een positieve boodschap, gegarandeerd dat het werkt!